ARCHITEKTURA POLSKIEGO SOCREALIZMU W ZACHĘCIE

W czerwcu 1949 roku odbyła się Krajowa Partyjna Narada Architektów, która zadecydowała o kształcie polskiej architektury w najbliższych latach. Podjęte działania miały na celu gruntowne przeorientowanie myślenia całego środowiska projektantów o celach współczesnej architektury, sposobach jej tworzenia i kryteriach wartościowania.
Zachęta odegrała w nich ważną rolę: to tu urządzono publicznie nagłośnioną „naradę produkcyjną”, czyli Ogólnopolski Pokaz Projektów Architektury (1951), tutaj też odbyła się Pierwsza Powszechna Wystawa Architektury Polski Ludowej (1953). Otwarta trzy dni po śmierci Stalina, okazała się ostatnią kompleksową demonstracją socrealistycznej wizji polskiej architektury.

Rekonstrukcja obu ekspozycji i wydarzeń z nimi związanych pokazuje, z jednej strony, jakiej ideologicznej presji poddani byli projektanci, z drugiej — narastające trudności organizatorów w pogodzeniu założeń narzuconego kursu ku polskiej architekturze socjalistycznej z ekonomiczno-gospodarczą rzeczywistością tych lat. Referat oceniający Powszechną Wystawę, wygłoszony na Krajowej Naradzie Architektów w 1953 roku, stał się jednym z pierwszych świadectw nadchodzącej odwilży.

„Książka Architektura polskiego socrealizmu w Zachęcie zawiera nie tylko tekst Marka Czapelskiego, któremu dziękuję za dogłębną, naukową analizę historycznych i politycznych okoliczności organizacji Pierwszego Ogólnopolskiego Pokazu Projektów Architektury oraz Pierwszej Powszechnej Wystawy Architektury Polski Ludowej. Publikujemy również spisy projektów prezentowanych na obu wystawach, podstawową bibliografię oraz wybór kilkunastu materiałów źródłowych, m.in. przemówienie Romana Piotrowskiego oraz referat wstępny Juliusza Żakowskiego wygłoszone na pokazie architektury w 1951 roku oraz wybór recenzji prasowych z „Kuriera Codziennego”, „Słowa Powszechnego”, „Stolicy”, „Sztandaru Młodych”, „Woli Ludu”, „Żołnierza Wolności”, „Życia Warszawy”. Rekonstrukcję wystaw dopełnia materiał ikonograficzny, w tym fotografie ekspozycji reprodukowane w „Architekturze”, zachowane w dziale dokumentacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki oraz reprodukcje ozalidów, projektów scenografii Pierwszej Powszechnej Wystawy Architektury Polski Ludowej zdeponowanych w Archiwum SARP w Warszawie. Profesor Annie Markowskiej składam podziękowania za wnikliwą recenzję naukową prezentowanej publikacji”.
Fragment przedmowy Gabrieli Świtek
Książka dr. Marka Czapelskiego Architektura polskiego socrealizmu w Zachęcie. Pierwszy Ogólnopolski Pokaz Projektów Architektury (1951) i Pierwsza Powszechna Wystawa Architektury Polski Ludowej (1953) to trzecia publikacja z serii Archiwum Zachęty pod redakcją dr hab. Gabrieli Świtek. W ramach serii zainicjowanej w 2012 roku publikowane są opracowania naukowe archiwaliów poświęconych historii i działalności wystawienniczej galerii oraz książki o współczesnych sztukach wizualnych.