CO TO JEST ARCHITEKTURA ?

Drugi tom Co to jest architektura? / What is architecture?

Nowa architektura zawiera w sobie zawsze pewną niewiadomą, wymaga swoistej weryfikacji przez czas i ostatecznej akceptacji przez ludzi, którzy w budynku żyją lub pracują. Z perspektywy trzynastu lat istnienia i działalności Centrum Manggha można śmiało stwierdzić, że jego forma architektoniczna przeszła tę weryfikację pomyślnie. Budynek Centrum to architektura na ludzką miarę i skalę, miejsce, w którym zarówno ci, co tu pracują, jak i ci, którzy to miejsce odwiedzają, czują się dobrze. Decydująca wydaje się więc ludzka obecność: zamieszkując architekturę, stopniowo ją „ożywiamy” i oswajamy, z czasem nasz stosunek do niej staje się coraz bardziej osobisty. O tym wrażeniu decyduje też trudno uchwytna, ale wyraźnie wyczuwalna atmosfera: „duch miejsca”. Jest to niewątpliwa zasługa architekta, który w swoim projekcie przywołał symboliczną wizję architektury polsko-japońskiej, a także w typowy dla siebie sposób połączył wiele funkcji i znaczeń: rozległy hol na osi budynku, otwarty na Wisłę i Wawel, z częścią kawiarnianą i księgarnią, tajemniczą przestrzeń galeryjną, funkcjonalną salę widowiskową, poprzedzoną przestronnym lobby, biura, magazyny, bambusowy ogród z domkiem herbacianym… Architekt w wyborze miejsca (nad brzegiem Wisły, z widokiem na historyczny Kraków) odniósł się do lokalnej tradycji, a w samym budynku uwzględnił także elementy tradycji architektonicznej Japonii, umiejętnie łącząc ze sobą tradycję i nowoczesność; zestawił cegłę i drewno z metalem i szkłem; otwartą rozświetloną przestrzeń holu skontrastował z miejscami mrocznymi, kontemplacyjnymi (wnętrza galerii); wyeksponował walory widokowe budynku, wykorzystał symbolikę fali (zarys dachu nawiązuje do fali wiślanej oraz słynnego drzeworytu Katsushiki Hokusaia Wielka fala w Kanagawa). Można bez żadnej przesady powiedzieć, że w projekcie Centrum Manggha Arata Isozaki zrealizował paradygmat architektury japońskiej, w następujący sposób określony przez Wolfganga Welscha: „Gdy japońscy architekci myślą o budynku, nie koncentrują się na nim samym. Biorą pod uwagę środowisko: krajobraz, przepływ energii, klimat, wiatr, procesy naturalne, kolory i żywioły. […] Wiatr, woda, temperatura, niebo i ziemia – a przede wszystkim, zapewne, czas – mają najwyższe znaczenie […]. Nie ma ścisłej granicy między budynkiem a środowiskiem. Zewnętrze jest wewnątrz, a wnętrze jest na zewnątrz”.
Wielość i mobilność funkcji Muzeum Manggha znakomicie współgra z mobilnością architektury, jak bowiem pisze Cristin Feireiss: „Ruch powstaje tam, gdzie i kiedy chce, nie zważając na to, co architekci i planiści uznają za słuszne. Budynki zmieniają się, gdy tylko zostaną zamieszkane. Transformują się funkcje. Ludzie, ze swą własną dynamiką i własnym rytmem, mają inne wyobrażenie o budynku po jego ukończeniu niż architekci”.
W tak rozumianej przestrzeni muzeum przestaje już być statyczną „świątynią sztuki”. Przeciwnie – znakomicie mieści się w niej dynamiczna działalność instytucji, która łączy podstawowe dla niej funkcje muzealne z szeroką aktywnością żywego centrum kultury. W nowoczesnym, przyjaznym budynku znalazło miejsce muzeum nowego typu, które wprowadza nowe metody i formy działania. Jego głównym zadaniem staje się upowszechnianie sztuki, rozumianej możliwie interdyscyplinarnie, z silnym akcentem położonym na współczesność. W ten sposób trwałość i niezmienność tradycyjnego muzeum zostaje zastąpiona przez otwartość, elastyczność, zdolność do adaptacji nowej instytucji.
Nic dziwnego, że cieszący się ogromnym powodzeniem cykl wykładów „Co to jest architektura?” tak dobrze wpisał się w działalność najpierw Centrum, a następnie Muzeum Manggha, a nowoczesny, przyjazny budynek to znakomity entourage dla tej tematyki.