DŁUGOWIECZNOŚĆ W SYSTEMACH EMERYTALNYCH

Długowieczność  w systemach  emerytalnych

Narzędzia ekonomii behawioralnej i zarządzanie ryzykiem

Marek Szczepański

Spis treści

Przedmowa 5

Słownik wybranych terminów z zakresu ekonomii emerytalnej 7

Wprowadzenie 11

Rozdział 1. ISTOTA I ZAKRES POJĘCIOWY RYZYKA DŁUGOWIECZNOŚCI 35

1.1. Definicje i klasyfikacja ryzyka 35

1.2. Fazy starości i związane z nią rodzaje ryzyka w systemach emerytalnych – podstawy terminologiczne 41

1.3. Istota, zakres pojęciowy i rodzaje ryzyka długowieczności 48

1.4. Dwufazowy model ryzyka starości T. Szumlicza a ryzyko długowieczności 52

1.5. Ryzyko długowieczności a inne rodzaje ryzyka w systemach emerytalnych 56

1.6. Ryzyko długowieczności jako element ryzyka emerytalnego 58

Rozdział 2. WPŁYW RYZYKA DŁUGOWIECZNOŚCI NA SYSTEMY ZABEZPIECZENIA EMERYTALNEGO 62

2.1. Ewolucja systemów emerytalnych a ryzyko długowieczności 62

2.2. Wpływ ryzyka długowieczności na prywatne instytucje finansowe 74

Rozdział 3. UWARUNKOWANIA RYZYKA DŁUGOWIECZNOŚCI 79

3.1. Socjoekonomiczne uwarunkowania ryzyka długowieczności 79

3.2. Czynniki zdrowotne, środowiskowe i behawioralne 84

3.3. Demograficzne starzenie się populacji a ryzyko długowieczności 89

3.4. Modelowanie śmiertelności 112

Rozdział 4. DECYZJE EMERYTALNE W UJĘCIU EKONOMII NEOKLASYCZNEJ 118

4.1. Decyzje i proces decyzyjny 118

4.2. Decyzje emerytalne – charakterystyka i klasyfikacja 126

4.3. Decyzje emerytalne w kontekście neoklasycznych teorii cyklu życia 136

4.4. Teorie cyklu życia a oszczędności gospodarstw domowych w Polsce 154

4.5. Decyzje emerytalne dotyczące wyboru formy wypłat na przykładzie państw UE 157

Rozdział 5. DECYZJE EMERYTALNE W UJĘCIU EKONOMII BEHAWIORALNEJ 162

5.1. Odstępstwa od racjonalnego podejmowania decyzji emerytalnych w świetle badań empirycznych 162

5.2. Główne założenia ekonomii behawioralnej – odstąpienie od modelu racjonalnego decydenta (homo oeconomicus) 164

5.3. Teoria perspektywy 167

5.4. Heurystyki oraz systematyczne błędy poznawcze mające wpływ na decyzje emerytalne w fazie oszczędzania (akumulacji kapitału) 171

5.4.1. Inklinacje behawioralne o charakterze poznawczym 175

5.4.2. Inklinacje behawioralne o charakterze motywacyjnym 183

5.5. Inklinacje behawioralne dotyczące momentu przejścia na emeryturę 198

5.6. Wpływ inklinacji behawioralnych na decyzje podejmowane w fazie dekumulacji kapitału emerytalnego 203

Rozdział 6. PORÓWNANIE ZASTOSOWANIA TRADYCYJNYCH I BEHAWIORALNYCH BODŹCÓW W SYSTEMACH EMERYTALNYCH 207

6.1. Tradycyjne a behawioralne metody stymulowania oszczędności i optymalizacji decyzji emerytalnych 207

6.2. Bodźce behawioralne (nudges) możliwe do zastosowania w systemach zabezpieczenia emerytalnego oraz ich ograniczenia 210

6.3. Kwestie dyskusyjne i argumenty krytyczne wobec stosowania bodźców behawioralnych w zabezpieczeniu emerytalnym 220

Zakończenie 345

Bibliografia 347

Indeks rzeczowy 385

Spis rysunków 390

Spis tabel 393

Monografia wpisuje się w obszar ekonomii emerytalnej; wykorzystuje się w niej zarówno dorobek ekonomii głównego nurtu, jak i ekonomii behawioralnej. Jednak w odróżnieniu od większości publikacji z tego zakresu w tej pracy są uwzględniane przede wszystkim kwestie konsumowania dodatkowych oszczędności emerytalnych, a nie tylko ich gromadzenia. Monografia w takim ujęciu powinna być obowiązkową lekturą dla ekspertów z różnych dziedzin, w tym nie tylko ekonomistów i prawników, lecz także socjologów, politologów, historyków gospodarczych, a nawet filozofów czy lekarzy. Wskazane byłoby też wykorzystywanie jej w dydaktyce, w nauczaniu przedmiotów z zakresu nauk społecznych, a zwłaszcza ekonomii emerytalnej.

prof. dr hab. Elżbieta Mączyńska

Odnosząc się do tez postawionych w pracy, należy zdecydowanie zgodzić się z autorem, że ryzyko długowieczności jest słabo przeanalizowane w literaturze naukowej (poza aktuarialną), zwłaszcza w obszarze wyborów dokonywanych przez osoby indywidualne i stymulacji zachowań zmierzających do ograniczenia tego rodzaju ryzyka. Wynika to z samej jego złożoności i problemów z zarządzaniem nim, także przez wyspecjalizowane w tym zakresie instytucje finansowe. Monografia porusza ważną i aktualną tematykę oraz zawiera oryginalne wyniki badań naukowych Autora. Jest przy tym pozycją bardzo potrzebną, adresowaną do kreatorów i realizatorów polityki społecznej oraz reformatorów systemów emerytalnych, a także do pracowników naukowych zgłębiających problematykę funkcjonowania systemu emerytalnego oraz badających decyzje emerytalne osób indywidualnych. Będzie również niezwykle ciekawa dla studentów i szeroko rozumianych uczestników systemu emerytalnego.

dr hab. Joanna Rutecka-Góra, prof. SGH