EKONOMIA DLA BYSTRZAKÓW WYD.III

W prostocie tkwi siła

Dowiedz się więcej o dobrych rynkach, złym monopolu i inflacji

Zrozum, skąd biorą się deficyt budżetowy i zyski z handlu

Poznaj naukę o dobrobycie i rozkwicie gospodarczym

W tej książce znajdziesz wszystko, czego potrzebujesz, aby zrozumieć naszą szybko rozwijającą się gospodarkę, a także podstawy ekonomiczne, które nigdy się nie zmieniają. Jak najlepiej walczyć z ubóstwem? Jak państwo może wpływać na poziom zatrudnienia oraz wzrost wynagrodzeń? Jak chronić środowisko i gatunki zagrożone wyginięciem? Znajdziesz tu odpowiedzi na te pytania – i wiele więcej! A wszystko opisane prostym, przystępnym językiem.

W książce:

Fascynująca podróż w świat ekonomii behawioralnej
Mechanizmy popytu i podaży
Wykorzystanie polityki fiskalnej i monetarnej do walki z recesją
Teoria gier i tajemnice współpracy

Dr Sean Masaki Flynn – assistant professor of economics w Scripps College w Claremont w Kalifornii. Specjalista do spraw ekonomii behawioralnej, konsultant stacji radiowych i telewizyjnych – współpracuje z redakcjami NPR, ABC, Fox Business i „Forbesa”.

Spis treści

O autorze 17

Podziękowania od autora 19

Wstęp 21

O książce 22
Naiwne założenia 23
Ikony użyte w książce 24
Nie tylko książka 24
Co dalej? 24

CZĘŚĆ I: EKONOMIA – NAUKA O TYM, JAK LUDZIE RADZĄ SOBIE Z NIEDOBOREM 25

Rozdział 1: Czym zajmuje się ekonomia i dlaczego powinno nas to obchodzić 27

Krótkie rozważania o historii ekonomii 28
Rozważania o tym, jak wredne, brutalne i krótkie było dawniej ludzkie życie 28
Instytucje, które odpowiadają za wzrost standardu życia 29
Patrząc w przyszłość 30
Ekonomia jako nauka o niedoborze 31
Odesłanie makroekonomii i mikroekonomii do przeciwnych narożników 31
Z bliska i osobiście – mikroekonomia 32
Z oddalenia i całościowo – makroekonomia 35
Zrozumieć, w jaki sposób ekonomiści wykorzystują wykresy i modele 37
Twój pierwszy model: krzywa popytu 38
Rysowanie własnej krzywej popytu 40

Rozdział 2: Lody czy ciastka? – analiza wyborów konsumenckich 43

Rozważania o modelu ludzkich zachowań 44
Dążenie jednostek do szczęścia 45
Wykorzystanie użyteczności do pomiaru poziomu szczęścia 45
Wpływ zachowań altruistycznych 46
Własny interes może prowadzić do wspólnego dobra 46
Nie możesz mieć wszystkiego – analiza ograniczeń 47
Limit zasobów 47
Ograniczenia technologiczne 48
Ograniczenia czasowe 48
Koszt utraconych korzyści – nieuniknione ograniczenie 49
Podejmowanie decyzji – czego potrzebujesz? Ile chcesz? 50
Analiza ograniczeń i niedoskonałości ekonomicznego modelu wyboru 51
Zrozumienie procesu decyzyjnego w sytuacji braku pełnej wiedzy 52
Racjonalność w obliczu nieracjonalności 53

Rozdział 3: Produkcja dóbr dla maksymalizacji poczucia zadowolenia z życia 57

Określenie możliwości produkcyjnych 58
Klasyfikacja zasobów 59
Kilka słów wyjaśnienia na temat kapitału ludzkiego 60
Im więcej, tym gorzej – malejące korzyści 60
Trochę tu, trochę tam – alokacja zasobów 61
Graficzna prezentacja możliwości produkcyjnych 62
Interpretacja kształtu wykresu 64
Ocena efektywności 65
Poprawa efektów pracy dzięki lepszej technologii 66
Decyzja o rodzaju produkcji 67
Ocena wad i zalet systemu wolnorynkowego oraz interwencjonizmu 68
Magia rynków – automatyczna alokacja zasobów 69
Wady systemu wolnorynkowego 72
Głos za gospodarką mieszaną 74
Pobudzanie badań nad nowymi technologiami i promowanie innowacji 77

CZĘŚĆ II: MIKROEKONOMIA – NAUKA O ZACHOWANIACH KONSUMENTÓW I PRZEDSIĘBIORSTW 81

Rozdział 4: Podaż i popyt łatwo i przyjemnie 83

Istota popytu 84
Ceny i inne czynniki: co wpływa na krzywą popytu 85
Wykres krzywej popytu 86
Koszty utraconych korzyści – wygląd krzywej popytu 88
Elastyczność cenowa popytu 89
O podaży słów kilka 91
Ilustracja krzywej podaży 91
Elastyczność a skrajne przypadki podaży 95
Interakcja podaży i popytu w poszukiwaniu równowagi rynkowej 96
Poszukiwanie równowagi rynkowej 96
Stabilność równowagi rynkowej 98
Dostosowywanie się do nowych poziomów równowagi, gdy zmienia się podaż lub popyt 100
Wprowadzanie utrudnień dla równowagi rynkowej 102
Wprowadzenie pułapu cenowego 103
Wprowadzenie ceny minimalnej 105

Rozdział 5: Homo economicus – świadomy konsument maksymalizujący użyteczność 109

Użyteczność – uniwersalna skala pomiaru szczęśliwości 110
Im więcej, tym mniej – malejąca użyteczność krańcowa 112
Wybór między wieloma możliwościami w sytuacji dysponowania ograniczonym budżetem 114
Jak najwięcej użyteczności (krańcowej) 115
Alokacja pieniędzy między dwa dobra w celu maksymalizacji użyteczności całkowitej 117
Wyrównywanie użyteczności krańcowej nabytej za jednostkę pieniądza dla wszystkich produktów i usług 119
Wyprowadzanie krzywych popytu z malejącej użyteczności krańcowej 122
Wpływ zmian cen na wielkość popytu 123
Wykres zmian cen i ilości w celu stworzenia krzywej popytu 124

Rozdział 6: Esencja kapitalizmu – przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk 127

Celem działania przedsiębiorstwa jest osiągnięcie jak największego zysku 128
W obliczu konkurencji 129
Warunki zaistnienia konkurencji doskonałej 129
Biorcy cen, ale wytwórcy ilości 130
Zyski księgowe a zyski ekonomiczne 132
Analiza struktury kosztów przedsiębiorstwa 133
Jednostkowe koszty produkcji 134
Analiza średnich kosztów zmiennych 136
Spadek średnich kosztów stałych 137
Śledzenie zmian średnich kosztów całkowitych 137
Skupmy się na kosztach krańcowych 138
Punkty przecięcia krzywej MC z krzywymi AVC i ATC 139
Przychody krańcowe a koszty krańcowe 141
Magiczny wzór: tam, gdzie MR = MC 142
Przewidywanie zysków 144
Ilustracja strat 146
Wyciągnięcie wtyczki – gdy najlepszym rozwiązaniem jest zaprzestanie produkcji 147
Różnica między perspektywą krótkoterminową i długoterminową w mikroekonomii 148
Warunek wstrzymania produkcji w perspektywie krótkoterminowej: gdy koszty zmienne przewyższają przychody całkowite 149
Warunek wstrzymania produkcji w perspektywie długoterminowej: gdy koszty całkowite przewyższają przychody całkowite 151

Rozdział 7: Dlaczego ekonomiści kochają wolne rynki i konkurencję? 153

Piękno konkurencyjnych wolnych rynków: gwarancja przewagi korzyści nad kosztami 154
Analiza warunków niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania rynków 155
Analiza efektywności wolnych rynków 156
Wykorzystanie całkowitej nadwyżki do analizy uzyskiwanych korzyści 159
Gdy wolne rynki tracą wolność – zbędne straty społeczne 164
Pułapy cenowe a zbędne straty społeczne 164
Śmierć i podatki: zbędne straty społeczne spowodowane podatkami 166
Znaki szczególne konkurencji doskonałej: zerowe zyski i najniższe możliwe koszty 169
Przyczyny i konsekwencje konkurencji doskonałej 169
Konkurencja doskonała pod lupą 170
Graficzne przedstawienie zależności między zyskami a wchodzeniem firm na rynek i wychodzeniem z niego 171

Rozdział 8: Monopole – jak daleko byś się posunął, gdybyś nie miał konkurencji? 177

Analiza maksymalizujących zysk monopoli 178
Problemy powodowane przez monopole 178
Źródło problemu: malejące przychody krańcowe 179
Wybór poziomu produkcji maksymalizującego zysk 184
Porównanie monopolistów i firm konkurencyjnych 187
Wielkość produkcji i poziom cen 188
Niepotrzebne obciążenia społeczne – obliczanie szkód spowodowanych przez monopole 189
Utrata efektywności 190
Przykłady dobrych monopoli 191
Patenty zachętą do innowacji i inwestycji 191
Ograniczanie nadmiernej liczby konkurentów 192
Ograniczanie kosztów dzięki monopolom naturalnym 192
Regulowanie monopoli 193
Subsydiowanie monopolisty w celu zwiększenia jego produkcji 193
Narzucanie minimalnych poziomów produkcji 194
Regulowanie cen monopolisty 194
Rozbicie monopolu na kilka konkurujących firm 197

Rozdział 9: Oligopol i konkurencja monopolistyczna – warianty pośrednie 199

Konkurencja czy zmowa? 200
Podział władzy i kształtowanie cen 201
Kartele – próba naśladowania monopolistów 201
Koordynacja działań kartelu to ciężka praca 202
Zrozumieć motywacje i oszukać kartel 203
Analiza dylematu więźnia 203
Wymuszenie porozumienia: rozwiązanie problemu przez realne groźby 206
OPEC jako przykład trudności związanych z dylematem więźnia 207
Wykorzystanie pozycji dominującej dla wymuszenia przestrzegania umów przez członków OPEC 208
Regulacja oligopoli 209
Podział firmy dominującej 210
Ustawodawstwo antytrustowe 210
Wariant hybrydowy: konkurencja monopolistyczna 211
Korzyści wynikające ze zróżnicowania produktu 211
W obliczu ograniczonego poziomu zysków 212

CZĘŚĆ III: TEORIE MIKROEKONOMICZNE W PRAKTYCE 217

Rozdział 10: Prawa własności i ich wady 219

Aby rynki pozwalały osiągnąć społecznie optymalne rezultaty 220
Efekty zewnętrzne – odczuwane przez innych koszty i korzyści związane z jednostkowymi działaniami 221
Konsekwencje negatywnych efektów zewnętrznych 222
Zapotrzebowanie na dodatnie ilości negatywnych efektów zewnętrznych 225
Przeciwdziałanie negatywnym efektom zewnętrznym 225
Konsekwencje pozytywnych efektów zewnętrznych 226
Subsydiowanie dóbr generujących pozytywne efekty zewnętrzne 228
Tragedia wspólnego pastwiska 228
Zadeptanie wspólnego pastwiska 229
Wymieranie gatunków z powodu kiepsko określonych praw własności 230
Jak uniknąć tragedii? 230

Rozdział 11: Zawodność rynku – asymetria informacji i dobra publiczne 233

W obliczu asymetrii informacji 234
Asymetria informacji ogranicza handel 235
O kwaskowatości cytryn słów kilka – rynek samochodów używanych 235
Ubezpieczenia: gdy nie da się ocenić klientów na odległość 239
Zapewnianie dóbr publicznych 243
Opodatkowanie dla zapewnienia dóbr publicznych 244
Zaangażowanie filantropów w finansowanie dóbr publicznych 245
Finansowanie dobra publicznego poprzez sprzedaż powiązanego dobra prywatnego 245
Nowa technologia jako dobro publiczne 247

Rozdział 12: Ekonomika zdrowia i finansowanie opieki zdrowotnej 249

Definicja ekonomiki zdrowia i finansowania służby zdrowia 250
Ograniczenia ubezpieczeń zdrowotnych 251
Selekcja negatywna: kto kupuje ubezpieczenia 251
Walka z selekcją negatywną 252
Porównanie systemów opieki zdrowotnej w skali międzynarodowej 255
Nadmuchany popyt: problemy „darmowej” i taniej opieki medycznej 257
Przeniesienie funduszów na działania o mniejszej wartości 257
Racjonalizacja w ochronie zdrowia 258
Jak radzić sobie z niedoborem i wyższymi cenami? 259
Walka z nieefektywnością przy pomocy administracji 260
Poznajemy singapurskie tajemnice 261
Analiza elementów zmniejszających koszty 261
Ocena kosztów i zysków z procedur medycznych 262
Wsparcie innowacji obniżających koszty 264
Próba skopiowania rozwiązań singapurskich 265

Rozdział 13: Ekonomia behawioralna: badanie irracjonalności 267

U zarania ekonomii behawioralnej 267
Uzupełnienie neoklasycznej ekonomii o elementy ekonomii behawioralnej 269
Analiza naszych zadziwiających, nadzwyczaj wydajnych, a jednak podatnych na błędy mózgów 270
Odszyfrowywanie heurystyki 271
Modułowość mózgu 272
Przegląd błędów poznawczych 273
Teoria perspektywy 274
Zmniejszające się pakiety i niechęć do strat 275
Efekt framingu i reklamy 276
Kotwiczenie i wyciągi z kart kredytowych 277
Efekt posiadania 277
Uwzględnienie błędu skłonności do utrzymania status quo 278
Na przekór myopii i niespójności dynamicznej 279
Skupmy się na myopii 279
Walka z brakiem spójności dynamicznej 280
Rozwiązanie problemów z samokontrolą dzięki konsekwencji zobowiązań 280
Ocena uczciwości i własne korzyści 281
Definicja uczciwości 282
Badanie danych doświadczalnych dowodzących uczciwości 282
Analiza wniosków z eksperymentów 284

CZĘŚĆ IV: MAKROEKONOMIA – NAUKA O WZROŚCIE GOSPODARCZYM I STABILNOŚCI 287

Rozdział 14: Jak ekonomiści analizują stan gospodarki 289

PKB jako narzędzie śledzenia stanu gospodarki 290
Produkty i usługi niewliczane do PKB 291
Co składa się na PKB? 291
Przepływ dochodów i aktywów 293
Obieg pieniądza 294
Uwzględnianie w PKB produktów i usług, kiedy zostały wyprodukowane, a nie kiedy zostały sprzedane 296
Dobry, zły i brzydki – wszystko zwiększa PKB 297
Analiza składu PKB 297
C jak konsumpcja (to mi się podoba!) 298
I jak inwestycje kapitałowe 300
Wielkie G (G jak państwo) 301
NX jak eksport minus import 302
Handel międzynarodowy i jego wpływ na gospodarkę 303
Deficyt handlowy może być korzystny! 304
Uwzględnienie aktywów – liczy się nie tylko gotówka 305
Wykorzystywanie przewagi komparatywnej 307

Rozdział 15: Frustracja inflacyjna – dlaczego większa ilość pieniędzy nie zawsze jest dobra 311

Kupić sobie inflację – ryzyko związane z nadmiarem pieniędzy w obiegu 313
Równoważenie podaży pieniądza i popytu na pieniądz 313
Uleganie pokusie inflacji 316
Podsumowanie konsekwencji inflacji 319
Pomiary inflacji – indeksy cenowe 321
Tworzenie własnego koszyka dóbr 322
Obliczanie tempa inflacji 323
Ustalanie indeksu cen 323
Określanie faktycznego poziomu życia za pomocą indeksu cen 325
Problemy związane z indeksami cen 326
Wycenić przyszłość – nominalne i realne stopy procentowe 327
Równanie Fishera 328
Świadomość niedoskonałości prognoz 328

Rozdział 16: Zrozumieć przyczyny recesji 331

Analiza cyklu koniunkturalnego 332
Produkcja w warunkach pełnego zatrudnienia 333
Powrót do poziomu Y* – naturalna konsekwencja dostosowania się poziomu cen 334
Reakcja na wstrząs gospodarczy – skutki krótko- i długofalowe 335
Definicja kilku kluczowych terminów 335
Istota P – dostosowywanie się cen w dłuższej perspektywie czasowej 337
Wstrząs dla systemu – dostosowanie się do zmiany poziomu popytu zagregowanego 338
Sztywne ceny w perspektywie krótkookresowej 338
Złożenie perspektyw krótko- i długookresowej 342
Droga do recesji – lepkość cen 343
Obniżka wynagrodzeń lub poziomu zatrudnienia 344
Sumowanie kosztów wynagrodzeń i zysków 345
Powrót do Y* a interwencja państwa 345
Powrót do równowagi przy lepkich cenach – model Keynesa 346
Dostosowanie poziomu zapasów zamiast poziomu cen 348
Pobudzanie wzrostu PKB zgodnie z modelem Keynesa 356

Rozdział 17: Zwalczanie recesji za pomocą polityki pieniężnej i fiskalnej 359

Pobudzanie popytu w celu zakończenia recesji 360
Cel: poziom produkcji w warunkach pełnego zatrudnienia 360
Przesunięcie krzywej AD w prawo – przywrócenie ludzi do pracy 362
Generowanie inflacji – ryzyko nadmiernej stymulacji 363
Próba zwiększenia poziomu produkcji ponad Y* 363
Śledzenie zmian poziomu płac realnych 365
Nieudana stymulacja – co się dzieje, gdy ludzie się jej spodziewają? 367
Arkana polityki fiskalnej 371
Wzrost wydatków państwowych w celu przyspieszenia końca recesji 371
Radzenie sobie z deficytem 373
Polityka pieniężna rozebrana na czynniki pierwsze 375
Korzyści z pieniądza fiducjarnego 376
Można mieć za dużo pieniędzy! 377
Kilka słów o obligacjach 379
Związki cen obligacji i stóp procentowych 380
Zmiana poziomu podaży pieniądza w celu zmiany poziomu stóp procentowych 381
Obniżenie poziomu stóp procentowych w celu pobudzenia gospodarki 382
Racjonalne oczekiwania a ograniczenia polityki pieniężnej 383
Wielka recesja i luzowanie ilościowe 386

Rozdział 18: Analiza przyczyn i efektów kryzysów finansowych 389

Jak powstają bańki spekulacyjne napędzane długami 390
Pochwała zapożyczania się w rozkwitającej gospodarce 391
Coraz większe pożyczki uzasadnione wzrostem wartości zabezpieczenia 391
Rozluźnienie polityki kredytowej 392
Zwiększenie kwoty pożyczki w nadziei na zysk 393
Tempo rośnie 393
Huk pękającej bańki spekulacyjnej 394
Odwrócenie dźwigni: próba spłaty długu przy spadających cenach 394
Bankructwa banków spowodowane pękającymi bańkami cenowymi 395
Droga ku recesji 396
Po kryzysie: analiza drogi do poprawy kondycji gospodarki 397
Słabość systemu bankowego 397
Walka z niedopasowaniem strukturalnym 398
Ograniczenia polityki państwowej 399

CZĘŚĆ V: DEKALOGI 401

Rozdział 19: Dziesięć atrakcyjnych błędnych tez ekonomicznych 403

Błędna koncepcja stałego nakładu pracy 403
Zmagamy się z problemem przeludnienia 404
Mylenie następstwa z przyczynowością 405
Protekcjonizm najlepszym rozwiązaniem dla zagranicznej konkurencji 405
Błąd uogólniania 406
Jeśli coś warto zrobić, zaangażuj się w stu procentach 406
Wolne rynki są niebezpiecznie niestabilne 407
Niskie płace za granicą oznaczają, że bogate kraje nie są w stanie konkurować z tymi o niskich kosztach zatrudnienia 407
Stawki podatkowe nie wpływają na wkładany w pracę wysiłek 408
Zapominanie o niezamierzonych konsekwencjach działań politycznych 409

Rozdział 20: Dziesięć wartościowych koncepcji ekonomicznych 411

Społeczeństwo jest zamożniejsze, jeśli wszyscy dążą do realizacji swoich własnych interesów 412
Wolne rynki wymagają regulacji 412
Wzrost gospodarczy zależy od postępu technologicznego 412
Wolność i demokracja czynią nas bogatszymi 413
Edukacja podnosi standard życia 413
Ochrona prawa własności intelektualnej sprzyja innowacjom 413
Źle zdefiniowane prawa własności są przyczyną wszelkich problemów ekologicznych 414
Międzynarodowy handel jest korzystny 414
Państwo może zarządzać dobrami publicznymi 415
Zapobieganie inflacji jest proste 415

Rozdział 21: (Około) dziesięciu sławnych ekonomistów 417

Adam Smith 418
David Ricardo 418
Karol Marks 418
Alfred Marshall 419
John Maynard Keynes 420
Kenneth Arrow i Gerard Debreu 420
Milton Friedman 421
Paul Samuelson 421
Robert Solow 422
Gary Becker 422
Robert Lucas 423

CZĘŚĆ VI: DODATKI 425

Dodatek A 427

Skorowidz 437