ROZPRAWY NAUKOWE

Ich publikowanie najczęściej wiąże się z potrzebą podsumowania pewnego obszaru działalności naukowej, a w przypadku pracowników nauki – z przygotowaniem prac kwalifikacyjnych na kolejne stopnie lub celem uzyskania tytułów naukowych. Dla nich właśnie jest przeznaczona ta książka. Ma ona stanowić wsparcie w opracowywaniu takich publikacji.
Ogólnym wymaganiem jest, by poziom wspomnianych wyżej prac i ich wartości poznawcze odpowiadały standardom przyjętym w danym przypadku. Powinien to być przekaz świadczący o tym, że mamy do czynienia z dziełem nowym, twórczym, a zatem z osobą kreatywną.
Twierdzenie, że człowiek jest lub powinien być twórczy, jest truizmem. Samo pojęcie „twórczość" nie jest jednoznaczne. Kojarzone jest głównie z aktem powstawania rzeczy nowych. Podstawową cechą twórczości jest nowość działania lub nowość dzieła będącego efektem działania. Samo pojęcie nowości jest ogólnikowe i wieloznaczne. Nowość powinna zawierać pierwiastki nieznane dotychczas, w większym lub w mniejszym stopniu. Nowość jako efekt działania twórczego jest osiągana w sposób zamierzony lub niezamierzony, impulsywny lub kierowany, spontaniczny lub metodyczny.
W teorii procesu tworzenia występuje pojęcie daru twórczego jako indywidualnej cechy człowieka, będącego syntezą intuicji, zdolności percepcji, płynności rozumowania itp.
Twórczość wymaga energii umysłowej do wytworzenia nowości, która -podobnie jak nowość działania lub dzieła – może być oceniana tylko intuicyjnie. W twórczości potrzebne są: motywacja, dążenie do samorealizacji i przynależność do grupy. Istotną rolę odgrywa motywacja, czyli stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania. Akcentuje się tu rolę wewnętrznych wyznaczników w zachowaniach człowieka, w tym zwłaszcza potrzeb i emocji. Potrzeby samorealizacji i przynależności do grupy są również związane z twórczością.
Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie specyficznej kategorii publikacji – rozprawy naukowej, w tym scharakteryzowanie zasadniczych elementów warsztatu naukowego, jaki powinien posiadać autor rozpraw, wskazanie roli i miejsca teorii i eksperymentu w działalności naukowej, przedstawienie specyfiki rozpraw naukowych oraz omówienie podstawowych zasad pisarstwa naukowego. Zagadnienia te zaprezentowano w kolejnych rozdziałach.
W rozdziale pierwszym omówiono wytwory pracy naukowców, w szczególności przedstawiono naukę jako rodzaj wiedzy, wskazano problemy tworzenia wiedzy, podkreślając rolę nauki jako sposobu działania poznawczego. Zaakcentowano rolę podmiotów nauki – naukowców.
W rozdziale drugim podjęto intrygujące zagadnienie relacji między teorią a eksperymentem. Rozdział otwiera prezentacja koncepcji ewolucji wszechświata – począwszy od czasów starożytnych, przez średniowiecze, oświecenie, po czasy współczesne – celem przedstawienia roli teorii i eksperymentu w astronomii i kosmologii. Uogólnienie powyższego wniosku i wskazanie, że także w innych dziedzinach naukowych, w tym w naukach technicznych, niemożliwy jest rozwój naukowy oparty wyłącznie na pracach teoretycznych i odwrotnie -tylko na eksperymentach, stanowi dopełnienie omawianej problematyki. Rozdział kończy wykazanie, że oba te elementy wzajemnie się stymulują i determinują, służą do wzajemnej weryfikacji, także w przypadku działań mających na celu przygotowanie rozprawy habilitacyjnej.
W kolejnym rozdziale – trzecim – ukazano szczególny charakter rozpraw naukowych. Jest w nim mowa o miejscu rozprawy wśród innych publikacji naukowych i jej głównych cechach. Kolejne omawiane aspekty to: formułowanie głównych elementów opisu obszaru badawczego, rozprawa habilitacyjna i jej praktyczne uwarunkowania oraz ujmowanie tematów rozpraw habilitacyjnych i analiza głównych elementów opisu obszaru będącego ich tematem. Dwie ostatnie kwestie przedstawiono na przykładzie rozpraw habilitacyjnych bronionych na Politechnice Poznańskiej, na obecnym Wydziale Maszyn Roboczych i Transportu (wcześniej Maszyn Roboczych i Pojazdów). Rozdział kończy analiza aspektów etycznych publikacji naukowych.
Ponieważ bardzo istotna jest forma publikowanych rozpraw naukowych, w rozdziale czwartym podano ważniejsze zasady ich pisania. Przedstawiono wskazania metodyczne w zakresie formułowania głównych problemów rozprawy i opisu: metody badawczej, przebiegu badań i ich rezultatów wraz z interpretacją wyników. Omówiono także ważniejsze zagadnienia związane z opracowaniem redakcyjnym treści rozprawy. Wskazano specyfikę redagowania rozpraw habilitacyjnych.
Spisy literatury umieszczono na końcu poszczególnych rozdziałów." Zbigniew Kłos