OD PLANÓW GENERALNYCH DO MASTERPLANÓW

Od planów generalnych do masterplanów. Sztuka kształtowania nowych struktur miejskich na obrzeżach miast

Monografia podejmuje zagadnienie kształtowania spójnych struktur przestrzennych w Polsce. Tematyka książki obejmuje nie tylko planowanie całościowe oparte na pozaustawowych dokumentach planistycznych, ale też kwestię miejskości i hamowania niekontrolowanej suburbanizacji, co wydaje się obecnie największym polskim problemem planistycznym.

Publikacja, ze względu na opisane liczne przykłady planowania całościowego, wyciągnięte cechy wspólne oraz niedoskonałości różnych istniejących dokumentów, może posłużyć zarówno naukowcom, jak i praktykom w tworzeniu takich instrumentów do kształtowania nowych lub nadawania cech miejskich istniejącym strukturom przestrzennym w Polsce.

Autorka promuje zintegrowane i elastyczne planowanie całościowe struktur w skali dzielnicy oraz działania na rzecz zwiększania świadomości na ten temat.

Monografia powstała na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Współczesne instrumenty kształtowania obrzeżnych struktur miejskich o charakterze kompleksowym, obronionej na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej 12 marca 2019 roku.

Doktorat został wyróżniony w konkursie na najlepsze prace dyplomowe poświęcone problematyce mieszkalnictwa pt. „PUM – Przestrzeń Użytkowników i Mieszkańców” (2019), organizowanym przez PFR Nieruchomości SA w partnerstwie z Fundacją PFR i wydawnictwem Bęc Zmiana, a także w konkursie o Nagrodę im. Jerzego Regulskiego (2020) organizowanym przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej oraz Towarzystwo Urbanistów Polskich.

Dr inż. arch. Weronika Mazurkiewicz – architektka i urbanistka, obejmuje stanowisko adiunkta w Katedrze Urbanistyki i Planowania Regionalnego na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej. Od listopada 2021 r. prezes Gdańskiego Oddziału Towarzystwa Urbanistów Polskich (TUP), Od 2018 r. jest również członkinią Zarządu TUP oraz stowarzyszenia AESOP (Thematic Group for Public Spaces and Urban Cultures).

Jako urbanistka stara się propagować ideę elastycznego planowania opartego na masterplanach. Jest inicjatorką i organizatorką cyklu „Spotkań Filmowych z Miastem”.

W pracy badawczo-dydaktycznej łączy problematykę systemów informacji przestrzennej (GIS), masterplanów i partycypacji społecznej oraz współpracuje z Architektem Miasta Gdańska. W latach 2018–2022 r. była członkinią konsorcjum „Na Rynek!” pracującego w grancie GOSPOSTRATEG nad projektem pt. „Społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków” (współautorka m.in. „Strategii regeneracji rynków”). Od 2021 r. prowadzi na Politechnice Gdańskiej przedmioty związane z systemami informacji przestrzennej (GIS). Współpracuje również ze stowarzyszeniami „Inicjatywa Miasto” oraz „Instytut Kultury Miejskiej” w Gdańsku.

Spis treści

Wykaz używanych skrótów   7
Wstęp   11
Uzasadnienie i cel pracy   17
Konstrukcja pracy   19
Podstawowe pojęcia i definicje   19
Historyczny i współczesny kontekst planowania kompleksowego   29

1. Systematyka podstaw problemowych 31
   1.1. Suburbanizacja w ujęciu teoretycznym   31
   1.2. Miejskość jako forma życia społecznego   37
   1.3. Urbanizm jako miejski styl życia (urbanism as a way of life)   40
   1.4. Nadawanie strukturom przestrzennym cech miejskich   41
   1.5. Znaczenie partycypacji w planowaniu przestrzennym   43
   1.6. Współczesne kierunki rozwoju miast   45
   1.6.1. Geneza współczesnych przeobrażeń struktury miast   46
   1.6.2. Rozwój miast na przełomie wieków XX i XXI   49
   1.6.3. Idea zrównoważonego rozwoju miast   51
   1.6.4. Współczesne modele planowania miast   55
2. Współczesne dzielnice obrzeżne miast w Polsce 58
   2.1. Charakterystyka istniejących dzielnic obrzeżnych miast w Polsce na wybranych przykładach   58
   2.1.1. Gdańsk   60
   2.1.2. Warszawa   63
   2.1.3. Wrocław   67
   2.2. Skutki niekontrolowanego rozrastania się struktur obrzeżnych miast   69
   2.3. Sugerowane działania naprawcze w istniejących strukturach obrzeżnych miast   71
   3. Instrumenty zarządzania rozwojem przestrzennym miasta   73
   3.1. Współczesne instrumenty polityki przestrzennej   73
   3.2. Umocowane prawnie instrumenty planistyczne wykorzystywane w planowaniu dzielnic miejskich   78
   3.2.1. System planowania przed reformą planowania przestrzennego (obowiązujący do 24 września 2023 roku)   79
   3.2.2. Reforma planowania przestrzennego – Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw   82
   3.3. Pozaustawowe instrumenty planistyczne wykorzystywane w planowaniu   84
   3.4. Partycypacyjne praktyki tworzenia pozaustawowych instrumentów planistycznych   91
   3.4.1. Zintegrowane podejście do planowania przestrzennego   91
   3.4.2. Peer to peer urbanism (P2P urbanism)   92
   3.4.3. Warsztaty charrette   93
   3.5. Podsumowanie analizy istniejących instrumentów planistycznych   94
3. Przykłady planowania kompleksowego 95
   4.1. Wybrane historyczne założenia przestrzenne XX wieku oparte na całościowo opracowanych wizjach przestrzennych w Polsce   95
   4.1.1. Historyczne założenia przestrzenne zaplanowane na podstawie idei miast-ogrodów   95
   4.1.2. Przykłady planowania kompleksowego z początku XX wieku i czasów Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej   112
   4.2. Współczesne przykłady zastosowania masterplanów w kontekście międzynarodowym   136
   4.3. Omówienie i porównanie wybranych przykładów kompleksowego planowania w Europie   166
4. Dzielnice obrzeżne powstające na podstawie masterplanów po 1989 roku w Polsce 170
   5.1. Miasteczko Wilanów w Warszawie   170
   5.1.1. Geneza masterplanu   171
   5.1.2. Współpraca stron   172
   5.1.3. Założenia masterplanu   173
   5.1.4. Budowa i funkcjonowanie dzielnicy   176
   5.1.5. Partycypacja społeczna mieszkańców   179
   5.2. Nowe Żerniki we Wrocławiu   182
   5.2.1. Geneza masterplanu   184
   5.2.2. Współpraca stron   187
   5.2.3. Założenia masterplanu   187
   5.2.4. Budowa i funkcjonowanie dzielnicy   190
   5.2.5. Partycypacja społeczna mieszkańców   193
   5.3. Miasteczko Siewierz Jeziorna   194
   5.3.1. Geneza masterplanu   195
   5.3.2. Współpraca stron   196
   5.3.3. Założenia masterplanu   197
   5.3.4. Budowa i funkcjonowanie dzielnicy   201
   5.3.5. Partycypacja społeczna mieszkańców   205
   5.4. Omówienie i porównanie wybranych masterplanów w Polsce   205
5. Wnioski końcowe. Możliwość zastosowania masterplanów do tworzenia wizji rozwoju dzielnic obrzeżnych w miastach 208
   6.1. Sugerowane kierunki kształtowania obrzeżnych struktur miejskich w Polsce   208
   6.2. Planowanie nowych dzielnic   213
   6.3. Nadawanie funkcji miejskich przez dopełnianie istniejących struktur osiedli obrzeżnych   214
   6.4. Koordynowanie procesu kształtowania dzielnic sąsiadujących   215

Bibliografia   216
Spis ilustracji   231
Spis schematów   234
Spis tabel   234