ŚWIAT MATEMATYKÓW DZIEJE PROFESJI I ŚRODOWISKA

Świat matematyków; Marek Zakrzewski

Do końca XVIII wieku matematyka rozumiana była bardzo szeroko, obejmowała astronomię, cześć fizyki, nawigację, balistykę, architekturę i wiele innych dziedzin. W konsekwencji zawód matematyka znacznie odbiegał od tego, który dziś znamy. ,,Świat matematyków” to historia kształtowania się tego zawodu w okresie ostatnich 800 lat. Opisuje instytucje, w których matematycy pracowali i wynikajace stąd odmienności ich kariery zawodowej. Mnóstwo zdumiewających szczegółow w tej materii czyni z książki pasnonującą lekturę. Autor korzysta z obszernej literatury anglosaskiej, francuskiej i niemieckiej, sporadycznie rosyjskiej i włoskiej. Książka nie ma odpowiednika w literaturze światowej.

Spis treści
Przedmowa xv
I W cieniu antyku (1100-1450) 1
1 Dziedzictwo antyku i ruch translatorski 3
1.1 Dziedzictwo antyku 3
1.2 Klasycy greckiej matematyki: Euklides i Ptolemeusz 5
1.3 Wiek XII: czas translatorów 6
2 Uniwersytet średniowieczny i jego „artyści” 10
2.1 Uniwersytet średniowieczny 10
2.2 Quadrivium 12
2.3 Filozofia przyrody 14
3 Europa uczy się liczyć 18
3.1 Nowe cyfry — nowa arytmetyka 18
3.2 Leonardo z Pizy 21
3.3 Szkoły abaku i księgowości 22
3.4 Luca Pacioli i jego świat 25
II Praktycy, humaniści i katedry matematyki (1450-1600) 27
4 Świat praktyków 29
4.1 Nawigacja 29
4.2 Kartografia i geodezja 31
4.3 Balistyka, fortyfikacje i mechanika 33
4.4 Architektura, budownictwo i malarstwo 34
4.5 Mathematica mixta 35
vii
viii Spis treści
5 Humanizm, druk i odkrycie Archimedesa 37
5.1 Świat humanistów 37
5.2 Drukarze, Wenecja i Euklides 38
5.3 Renesans matematyki i odkrycie Archimedesa 40
6 Pierwsze katedry matematyki i nowy mecenat 43
6.1 Pierwsze katedry matematyki 43
6.2 Mecenat dworski 46
6.3 Zabiegi o sławę 48
7 Poza Italią 50
7.1 Lektorzy królewscy i Coll`ege royal 50
7.2 Anglia 52
7.3 Portugalia i Hiszpania 53
7.4 Niderlandy 56
7.5 Europa Środkowa 58
8 Narodziny szkoły średniej 60
8.1 Szkolnictwo włoskie w okresie Renesansu 60
8.2 Francja i kolegia jezuickie 61
8.3 Gimnazja w krajach protestanckich 63
8.4 Szkoły średnie w Anglii 64
Interludium: język nauki 66
III Czas akademii (1600-1800) 71
9 Nowa matematyka i jej zastosowania 73
9.1 Matematyzacja fizyki 73
9.2 Matematyka w naukach społecznych 75
10 Współpraca naukowa w XVII i XVIII wieku 79
10.1 Podróże i korespondencja 79
10.2 Prywatne akademie włoskie 80
10.3 Krąg Mersenne’a 81
10.4 Towarzystwa naukowe i akademie 83
11 Od Gresham College do Royal Society 85
11.1 Gresham College 86
11.2 Towarzystwo Królewskie 87
11.3 Isaac Newton i spory o priorytet 90
Spis treści ix
12 Trzy akademie: Paryż, Berlin i Sankt-Petersburg 94
12.1 Acad´emie royale des sciences 94
12.2 Królewska Akademia Nauk w Berlinie 99
12.3 Cesarska Petersburska Akademia Nauk 101
12.4 Euler: droga do Sankt-Petersburga 103
13 Uniwersytet czasów przełomu 105
13.1 Uniwersytet paryski, Oxbridge i uniwersytety niemieckie 105
13.2 Stopnie naukowe i kariera uniwersytecka w XVII i XVIII wieku 108
14 Matematyka w szkołach ponadelementarnych XVIII wieku 111
14.1 Matematyka w Getyndze i Paryżu 112
14.2 Kolegia i szkoły zawodowe 113
14.3 Szkoła średnia na progu nowoczesności 115
Interludium: geografia nauki 1500-1900 119
IV W stronę nowożytnego uniwersytetu (1800-1918) 123
15 Między matematyką czystą a fizyką matematyczną 125
15.1 Podstawy analizy, szeregi Fouriera i teoria Cantora 125
15.2 Od algebry klasycznej do abstrakcyjnej 127
15.3 Geometria i przestrzenie 127
16 Les grandes ´ecoles, Sorbona i fakultety prowincjonalne 129
16.1 Les grandes ´ecoles 130
16.2 Liceum i classes pr´eparatoires 132
16.3 L’Universit´e 133
16.4 Stopnie akademickie i ścieżki kariery 135
16.5 Akademia i instytucje pokrewne 136
17 Berlin, Getynga i uniwersytet nowożytny 138
17.1 Gauss i niemieckie środowisko matematyczne 138
17.2 Studia i doktorat 140
17.3 Kariera akademicka i docenci prywatni 141
17.4 Berlin 144
17.5 Getynga: era Kleina i Hilberta 147
x Spis treści
18 Oxbridge, Londyn i uniwersytety szkockie 150
18.1 Cambridge i Tripos 150
18.2 Oksford 155
18.3 Londyn 156
18.4 Uniwersytety szkockie i irlandzkie 157
18.5 Euklides i fluksje 159
18.6 Zdala od Cambridge 161
19 Matematycy na uczelniach technicznych 162
19.1 ´Ecole centrale des arts et manufactures 162
19.2 Uczelnie techniczne w Europie Środkowej 163
19.3 Anglia 166
20 Włochy — nowy ważny gracz 168
20.1 Między Galileuszem a Risorgimentem 168
20.2 Włochy zjednoczone 171
20.3 Najważniejsze centra: Piza i Turyn 173
21 Czasopisma, redaktorzy i wydawcy 175
21.1 Pierwsze czasopisma matematyczne 176
21.2 Pisma Crella i Liouville’a 177
21.3 Guccia i jego Rendiconti 179
21.4 Wydawcy 180
22 Towarzystwa naukowe i pierwsze kongresy 183
22.1 Towarzystwa naukowe i zjazdy krajowe 183
22.2 Towarzystwa matematyczne 184
22.3 W stronę kongresów: droga do Zurychu (1897) 186
22.4 Paryż 188
22.5 Heidelberg – Rzym – Cambridge 190
23 Protekcja, pochodzenie i płace 191
23.1 Protekcja i nepotyzm 191
23.2 Pochodzenie 193
23.3 Płace 195
Interludium: nauka w liczbach 199
Spis treści xi
V Na progu nowoczesności:
specjalizacja, globalizacja i modernizm (1918-1945) 203
24 Od czystej matematyki do czystej abstrakcji 205
24.1 Teoria mnogości, podstawy i antynomie 205
24.2 Struktury abstrakcyjne 207
25 Niemcy 208
25.1 Okres Republiki Weimarskiej 208
25.2 Niemcy pod rządami Hitlera: ustawy rasowe i emigracja 211
25.3 Matematyka niemiecka w czasach nazizmu 215
26 Francja – Wielka Brytania – Włochy 217
26.1 Francja 217
26.2 Wielka Brytania 221
26.3 Włochy 224
27 Peryferia matematycznej Europy I 227
27.1 Austria 227
27.2 Węgry 229
28 Peryferia matematycznej Europy II 233
28.1 Szwajcaria 233
28.2 Belgia i Holandia 234
28.3 Kraje skandynawskie 236
29 Polska 239
29.1 Matematyka polska w czasach zaborów 239
29.2 W przededniu niepodległości 241
29.3 Czas świetności 244
29.4 Czas tragedii 249
30 Nowe czasopisma i inne inicjatywy wydawnicze 251
30.1 Czasopisma przeglądowe 251
30.2 Czasopisma specjalistyczne 254
30.3 Dzieła zebrane 256
30.4 Encyklopedia nauk matematycznych 258
30.5 Monografie i podręczniki 260
xii Spis treści
31 Kongresy międzywojnia i Medal Fieldsa 262
31.1 Strasburg 1920 – Toronto 1924 263
31.2 Bolonia 1928 – Zurych 1932 – Oslo 1936 265
31.3 Medal Fieldsa 268
31.4 Kongresowe polonica 269
32 Nowe miejsca pracy 270
32.1 Matematycy w przemyśle 270
32.2 i wojskowości 274
VI Doganianie Europy (1650-1945) 277
33 Sankt-Petersburg 279
33.1 Początki nauczania matematyki w Rosji 279
33.2 Łobaczewski i Braszman 282
33.3 Studia zagranicą: Ostrogradski i Buniakowski 284
33.4 Czebyszew i szkoła petersburska 286
34 Moskwa 289
34.1 Uniwersytet i towarzystwo matematyczne 289
34.2 Szkoła moskiewska 292
35 Związek Radziecki 295
35.1 Powstanie radzieckiej szkoły matematycznej 295
35.2 Śmierć Jegorowa i „sprawa akademika Łuzina” 298
35.3 Edukacja matematyczna w Rosji i ZSRR 301
36 Ameryka kolonialna i pierwsze 100 lat niepodległości 302
36.1 Czasy kolonialne 302
36.2 Początki niepodległości i pokolenie Bowditcha 304
36.3 Pokolenie Benjamina Peirce’a 307
37 Uniwersytet Hopkinsa i jego naśladowcy (1876-1933) 311
37.1 Uniwersytet Johna Hopkinsa 312
37.2 Amerykańskie Towarzystwo Matematyczne 314
37.3 Chicago i E. H. Moore 315
37.4 Harvard 316
37.5 Princeton 317
37.6 MIT i Caltech 318
Spis treści xiii
38 USA: rok 1933 i potem 320
38.1 Instytut Studiów Zaawansowanych 320
38.2 Imigracja 1933-45 322
38.3 Niedoszły kongres: Cambridge (Mass.) 1940 326
38.4 Ameryka przystępuje do wojny 327
39 Japonia 329
39.1 Czasy szogunatu Tokugawów (1600-1868) 329
39.2 Geometria sakralna 332
39.3 Okres Meiji (1868-1912) i początki nowoczesności 333
40 Chiny 337
40.1 Jezuici i cesarz Kangxi 337
40.2 Misje protestanckie 338
40.3 Okres późnego cesarstwa i republiki 341
Epilog 343
Bibliografia 351
Indeks osób i miast 363